Hayvanlardan İnsanlara Bulaşabilen Hastalıklar

Hayvanlardan İnsanlara Bulaşabilen Hastalıklar

Hayvanlardan insanlara da bazı hastalıklar bulaşabilir ama bu evcil hayvan sahiplenirken korkmanız gereken bir durum değildir. Basit önlemlerle hem sevimli dostlarınızı hem de kendinizi koruyabilirsiniz. Pek çok bulaşıcı insan hastalığının da kökeni hayvanlar alemidir. Bunlar hem hayvanları hem de insanları hasta edebilir. Örnek olarak en çok bilinen zoonoz hastalık kuduz hastalığıdır. Bu yazımızda hangi zoonoz hastalıkların var olduğunu ve nasıl insanlarla hayvanlar arasında bulaşabileceğini; ayrıca kendinizi nasıl koruyacağınızı da öğrenebilirsiniz.

Zoonoz nedir?

Zoonoz hastalıklar, hayvanlarda ve hayvanlarda meydana gelen ve çaprazlama şekilde bulaşabilen hastalıklardır. İnsanlarda bilinmekte olan bulaşıcı hastalıkların çok büyük bir kısmını zoonozlar oluştururlar. Zoonotik patojenler bakteri, virüs, mantar ve parazitler olabilir. Fakat prion adı verilen proteinler, insanlar ve hayvanlar arasında bulaşabilir ve çeşitli hastalıklara sebep olabilir. İnsanlar, evcil ya da evcil olmayan hayvanlarla temasla, kontamine olmuş yiyeceklerle veya sivrisinek ve kenelerle enfekte olabilirler.

Zoonozların görülme sıklığı nedir?

Şimdiye kadar 200’den fazla zoonoz hastalık saptanmıştır. Günümüzde yeni ortaya çıkan bazı bulaşıcı hastalıklar da hayvan kaynaklıdır. İspanyol gribi gibi zoonotik patojenli salgınlar daha geçmişte görülmüş olsa da son yıllarda yine yeni zoonotik hastalıklar artmıştır. Bunlara örnek olarak SARS (2002), domuz gribi (2009), MERS (2012), Ebola (2014) ve Covid-19 (2019) verilebilir.

Zoonotik patojenlerin hangi türleri vardır?

Zoonotik patojenler parazitler, bakteriler, virüsler; nadiren de mantarlar ve prionlar olarak adlandırılan proteinler olabilir.

Bakteriler:

Bakteriler farklı boyut, şekil ve özelliklere sahip olabilen tek hücreli organizmalardır. Hayvanların ve insanların vücutları her zaman zararsız veya faydalı bakterilerle doludur. Fakat bazı bakteriler hastalıklara sebep olabilir.

Virüsler:

Virüsler, kendilerine ait bir metabolizması olmayan çok küçük yapılardır. Çoğalabilmek için konağa ihtiyaç duyarlar. Bu sebeple virüsler canlı değildir. Bakterilerin aksine, virüsler insanlarara ya da hayvanlara yararlı olmazlar. Ancak bazen zararsızdırlar.

Parazitler:

Parazitler, besinlerini sağlayabilmek için canlı konak kullanan, solucanlar gibi bazen tek hücreli bazen de çok hücreli organizmalardır. Belirli koşullar altında konaklarına patojen de bulaştırabilirler. Bunun konak olan canlıya hiçbir faydası yoktur.

Mantarlar:

Mantar, hayvanları ve insanları hasta edebilen çok hücreli organizmadır. Zoonotik bir mantarlara bir örnek verecek olursak genelde kedileri, köpekleri, tavşanları ve atları etkileyen; insanlarda da cilt hastalıklarına (dermatofitoz) sebep olabilen microsporum canistir.

Prionlar:

Prionlar, hayvansal gıdalarla insanlara bulaşabilen proteinlerdir. Prionlar beyne girdikleri zaman beyin dokusunu parçalayabilir.

Zoonotik patojenler nasıl bulaşır?

Bazı zoonozlar omurgalı hayvanlardan insanlara (zooantroponoz), bazıları insanlardan omurgalılara (antropozoonozlar) bulaşırlar. Bazı zoonozlar da bulaşmayı her iki yöne de gerçekleştirebilir. Hem taşıyıcının hem de alıcının hastalanması ve/veya semptom göstermesi mümkündür. Semptomlar da çok farklı şekillerde olabilir. Bununla birlikte enfekte olmuş iki kişiden birinde semptom görülmesi ve diğerinin ise tamamen semptomsuz kalabilmesi mümkündür. Ancak bu şekilde de patojenleri yayabilir.

İnsanlara hem çiftlik hayvanlarından hem vahşi hayvanlardan hem de evcil hayvanlardan değişik şekillerde zoonotik patojenlerin bulaşma ihtimali vardır.

Doğrudan temas

Patojenler, hayvanlardan insanlara doğrudan temas yoluyla karşılıklı olarak bulaşabilirler. Özellikle evcil hayvanlarla yakın temas patojenleri bulaştırabilir. Mesela kedilerle yakın temas, hamileler ve doğmamış bebekleri için tehlikeli olan toksoplazmayı bulaştırabilir.

Fakat bazı zoonotik patojenlere karşı yalnızca koruyucu aşılamalar koruma sağlayabilir. Örneğin kediler ve köpekler her zaman kuduza karşı aşılanmalıdır. Evcil hayvan sahipleri, sevimli dostlarına düzenli olarak parazit uygulamalarını yaptırarak tenya gibi parazitlerin sebep olduğu enfeksiyonları önlemelidir.

Vahşi hayvanlarla yakın temasları olan kişilerin potansiyel olarak evcil hayvan sahiplerine oranla tehlikeli zoonotik patojenlere yakalanma riskleri çok daha yüksektir. Bunun sebebi, vahşi hayvanların bazılarında henüz bilinemeyen pek çok patojen bulunma ihtimalidir. Özellikle yarasalar, önemli ve yeni zoonoz kaynakları oldukları düşünülmektedir.

Hayvancılıkla uğraşan kişilerde de enfeksiyon riski artmaktadır. Ek bir risk de antibiyotiklere duyarsız olan bakterilerdir. Bu bakteriler, diğer hastalıkların ve semptomların yanında insanlarda çeşitli yara enfeksiyonlara ve kalbin iç zarının iltihaplanmasına sebep olabilirler. Her zaman kullanılan antibiyotikler bu bakteriler üzerinde etkili olmadığından, enfeksiyonların tedavisi de zordur.

Hayvansal gıdalar

Bazı bakteriler, yumurta, süt ve et gibi gıdalar yoluyla tüketicilere bulaşabilir. Kontamine gıdalar yoluyla salmonella gibi bakterilerin insanlara bulaşması çok yaygındır. Bunun sebebi genelde çiğ hayvansal ürünler işlenirken yeterli mutfak hijyeni sağlanamamasıdır. Sağlıklı insanlar için genelde zararsızdır. Fakat bağışıklık sistemi zayıf olanlar, emziren anneler veya hamileler yumurta, çiğ balık, çiğ süt ve et hazırlarken hijyenlerine dikkat etmelidir. Ve tabi bu ürünler aslında hiçbir zaman çiğ olarak tüketilmemelidir.

Evcil Hayvanlardan Bulaşabilen Hastalıklar

Kedi, köpek ve tavşanlar evcil hayvan beslemek isteyen insanlar için oldukça popülerdir. Evde yaşamaya müsait canlılar olmaları ve sevimli olmaları sebebiyle tercih edilmektedir. Fakat bazı insanlar evcil hayvan sahiplenmekte tereddütler yaşarlar. Tereddüt etmelerinin en önemli sebeplerinden biri de bu evcil hayvanlardan insanlara hastalık geçirebilmesi ihtimaliyle alakalıdır.

Tavşanların aracı olduğu çeşitli paraziter hastalıklar vardır. Bunlar bazı cilt sorunlarına, ishale, bağırsak iltihaplarına sebep olabilir. Saçkıran gibi kaşıntı ve tahrişlere neden olan mantar hastalıkları da bulaştırabilmektedir.

Salmonella, tularemi ve tetanoz gibi daha ciddi hastalıkların bulaşmasına da sebep olabilirler.

Daha önce de bahsettiğimiz Toksoplazma Gondii ve kuduz kedilerden insanlara bulaşabileceği gibi Bartonella Henselas da kedi tırmalaması sonucu bulaşarak birkaç gün ateşiniz yükselebilir ve/veya tırmalanan yerlerde şişlik meydana gelebilir.

Köpeklerden insanlara bulaşabilecek hastalıklarına örnek verecek olursak kene tarafından ısırılarak enfekte olan köpekten insana geçebilen Lyme hastalığı, çiğ şeylerle beslenen köpeklerin dışkısından bulaşabilecek kurtlar olabilir. Ayrıca sokakta gezerken tüylerinin arasına gizlenerek eve geldiğinde ortaya çıkan kene, pire gibi parazitler de sizi ve ailenizi olumsuz etkiler.

Bunlardan korunmak için düzenli veteriner hekim ziyaretleri, aşı ve parazit uygulamalarının yaptırılması, dışkılarındaki anormalliklerin takip edilmesi gibi basit önlemler alınabilir. Bu sebeple evcil hayvanlardan insanlara bulaşabilecek hastalıklar, yıkanmamış meyve sebzeden bulaşabilecek olanlara oranla daha risksizdir.

Sivrisinekler ve Keneler

Sivrisinekler ve keneler pek çok farklı patojeni bulaştırabilir. Bu sebeple sivrisineklerin ve kenelerin ısırıklarından korumak gerekir. Piknik, kamp gibi yerlere giderken böcekleri uzaklaştırıcı spreyler ve uzun giysiler giymek sinek ve kene gibi hayvanlardan insanlara hastalık bulaşmasından korunmakta yardımcı olur.

Sürüngenler de insanları salmonella türleriyle enfekte edebilir. Bu genelde onlara dokunduğunuzda ya da dışkılarıyla temas edildiğinde olur. Pek çok patojenin, aslında sağlıklı insanlara evcil hayvanlar tarafından bulaşması ve ciddi şekilde hasta etme riski düşüktür. Bununla beraber, hayvanlarla uğraşırken çocukların, hamilelerin ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerin hijyen konusuna dikkat etmeleri gerekir.

Zoonozlara karşı neler yapılabilir?

Zoonozların yayılmasını ve yeni bulaşıcı hastalıkların ortaya çıkarak yayılmasını sınırlamak için Dünya Sağlık Örgütü ve hükümetler tarafından erken uyarı sistemi kurularak ve yaygınlaşması gibi önlemler gereklidir. Zoonozları ve yayılmalarını daha iyi anlamak ve başarılı şekilde önlemek veya için yoğun araştırmalar yapılması da önemlidir.

Pek çok bilim insanı, artmakta olan zoonozların sebep olduğu pandemi risklerinin de artıracağını düşünmektedir. Artan zoonozların ana sebebi de insan etkileri olarak görülür. Vahşi hayvanların yaşadığı doğal alanların azalması, iklim değişiklikleri, kentsel yayılma, suların kirletilmesi ve ormanların yok edilmesiyle riskler artmaktadır.

Birçok vahşi hayvan, insanların yaşadıkları bölgelere girmek zorunda kalmaktadır. Bu da insanlarla vahşi hayvanların temas etme ve bu hayvanlardan insanlara bilinen ya da bilinmeyen hastalıklar bulaşma ihtimallerinin artmasına neden olur. Vahşi hayvanları avlayan avcılar ve satışını yapanlar da patojenlerle sıklıkla temas eder.

İklim değişiklikleri patojenleri bulaştıran sivrisinek ve kenelerin yayılmalarını kolaylaştırır. Ayrıca dünyayı besleyebilmek için artan hayvancılık, çok dirençli patojenlerin hayvanlardan insanlara veya diğer yönde yayılmalarına yol açmaktadır. Tüm bunlar insanların, hayvan ve çevre sağlığıyla yakından bağlantılı olduklarını göstermektedir. Bu sebeple çevreye karşı duyarlı olmak da korunma yollarından biridir.

Aşılar Yoluyla Sağlık

Enfeksiyon riskini azaltmak için aşı olabilirsiniz. Bununla beraber, bazı aşılar ise enfeksiyon riskinin yükselmesi durumunda, örneğin risk bölgelerine seyahat ederken ya da tanınmayan bir hayvan tarafından ısırılma ve tırmalama yaşandığında uygulanır.

Facebook sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.